Kompetencje emocjonalno ‑językowe dzieci z normatywnym rozwojem i z zaburzeniami ze spektrum autyzmu: analiza porównawcza
DOI:
https://doi.org/10.24917/20837283.9.3Słowa kluczowe:
kompetencje emocjonalno-językowe, zaburzenia ze spektrum autyzmu (ASD), normatywny rozwój,, nazywanie emocji, słownictwo emocjonalneAbstrakt
Zdolność rozumienia i nazywania emocji kształtuje się w wyniku wzajemnych oddziaływań w rozwoju emocjonalnym, społecznym i językowym. Poziom tych umiejętności może być odmienny u dzieci z normatywnym rozwojem i tych z diagnozą zaburzeń ze spektrum autyzmu (ASD). Różnice te mogą wynikać z trudności w identyfikowaniu i wyrażaniu emocji, które u osób z ASD często są związane z deficytami poznawczymi lub językowymi.
Celem niniejszego artykułu jest analiza zdolności nazywania emocji przez dzieci z normatywnym rozwojem oraz dzieci ze spektrum autyzmu, z uwzględnieniem korelacji pomiędzy kompetencjami językowymi a ekspresją emocjonalną. Badanie zostało przeprowadzone w grupie 66 dzieci w wieku 10–11 lat. Wyniki ukazują występujące różnice ilościowo ‑jakościowe między badanymi grupami, zarówno pod względem zasobu i precyzji używanego słownictwa, jak i strategii językowych wykorzystywanych do opisu emocji.
Bibliografia
Attwood, T. (2019). Zespół Aspergera. Kompletny przewodnik. (A. Sawicka ‑Chrapkowicz, tłum.). Gdańsk: Hamonia Universalis.
Google Scholar
Awdiejew, A. (2007). Gramatyka interakcji werbalnej. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar
Barrett, L. F. (2020). Jak powstają emocje. Sekretne życie mózgu. (A. Jarosz, tłum.). Warszawa: CeDeWu.
Google Scholar
Bednarczyk, S. i Gawlina, Z. (2004). Wspomaganie rozwoju emocjonalnego dziecka w wieku przedszkolnym. W: D. Skulicz, Zdrowie w edukacji elementarnej – wprowadzenie do konstruowania programów autorskich (s. 49–61). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar
Blok, B., Brzeska, Z., Marszałek, M. i Radtke ‑Michalewska, K. (2022). Uczę się rozumieć innych. Emocje i gesty. Gdańsk: Grupa Wydawnicza Harmonia.
Google Scholar
Castelli, F. (2005). Understanding emotions from standardized facial expressions in autism and normal development. Autism, 9(4), 428–449.
Google Scholar
Cieszyńska, J. (2011). Wczesna diagnoza i terapia zaburzeń autystycznych. Metoda Krakowska. Kraków: Centrum Metody Krakowskiej.
Google Scholar
Czapiga, Z. (2017). Niewerbalne sposoby wyrażania emocji (na przykładzie literatury polskiej i rosyjskiej). Acta Universitatis Lodziensis Folia Linguistica Rossica, (14), 27–38.
Google Scholar
Davidson, R. J. (2012). O emocji, nastroju i innych pojęciach afektywnych. W: P. Ekman i R J. Davidson, Natura emocji. Podstawowe zagadnienia (s. 50–89). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Google Scholar
Dąbrowski, A. (2014). Czym są emocje? Prezentacja wieloskładnikowej teorii emocji. Analiza i Egzystencja, (27), 123–146.
Google Scholar
De Clercq, H. (2007). Autyzm od wewnątrz – przewodnik. Warszawa: Fraszka Edukacyjna, Fundacja Synapsis.
Google Scholar
Dong, Y., & Nation, K. (2025). Charting the frequency and diversity of emotion words in children’s language: Written language matters. First Language, 45(4), 457–475.
Google Scholar
Doliński, D. (2004). Emocje, poznanie i zachowanie. W: J. Strelau, Psychologia. Podręcznik akademicki (t. 2, s. 369–394). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Google Scholar
Fabisiak ‑Majcher, A. i Ławczys, E. (2023). Emocje w języku. Nauka rozpoznawania emocji i empatycznej komunikacji. Kraków: Wydawnictwo WiR.
Google Scholar
Garner, P. W., & Waajid, B. (2008). The associations of emotion knowledge and teacher–child relationships to preschool children’s school‑related developmental competence. Journal of Applied Developmental Psychology, 29(2), 89–100.
Google Scholar
Gawda, B. (2018). Wstęp. Język emocji. Annales Universitatis Mariae Curie ‑Skłodowska, (kwiecień), 9–15.
Google Scholar
Golińska, L. (2006). Emocje przyjaciel czy wróg. Warszawa: Instytut Psychologii Zdrowia.
Google Scholar
Grabias, S. (2003). Język w zachowaniach społecznych. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie ‑Skłodowskiej.
Google Scholar
Grzesiuk, A. (1995). Składnia wypowiedzi emocjonalnych. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie ‑Skłodowskiej.
Google Scholar
Gulla, B. (2021). Wrażliwość człowieka. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar
Hinz, M. (2023). Historyjki obrazkowe z emocjami. Gdańsk: Grupa Wydawnicza Harmonia.
Google Scholar
Jęczeń, U. (2017). Językowa projekcja emocji w wypowiedziach dzieci w normie intelektualnej i dzieci z zespołem Downa. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie‑Skłodowskiej.
Google Scholar
Kielar ‑Turska, M. (2011). Średnie dzieciństwo – wiek przedszkolny. W: J. Trempała, Psychologia rozwoju człowieka (s. 202–233). Warszawa: PWN.
Google Scholar
Kołodziejczyk, A. (2011). Późne dzieciństwo – młodszy wiek szkolny. W: J. Trempała, Psychologia rozwoju człowieka (s. 234–258). Warszawa: PWN.
Google Scholar
Korendo, M. (2013). Językowa interpretacja świata w wypowiedziach osób z zespołem Aspergera. Kraków: Omega Stage Systems – Jędrzej Cieszyński.
Google Scholar
Kruszewska, A. (2018). Emocje, uczucia i społeczne zachowania emocjonalne dzieci na progu szkolnym. Siedlce: Wydawnictwo AKKA.
Google Scholar
Kurcz, I. (2005). Psychologia języka i komunikacji. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe „Scholar”.
Google Scholar
Kuszak, K. (2011). Kompetencje komunikacyjne dzieci w okresie późnego dzieciństwa w aspekcie rozwojowym. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Google Scholar
Lindquist, K. A., Gendron, M., Barrett, L. F., & Dickerson, B. C. (2014). Emotion Perception, but not Affect Perception, Is Impaired With Semantic Memory Loss. American Psychological Association, 14(2), 375–387.
Google Scholar
Łosiak, W. (2015). Emocja jako komunikat. Poznańskie Studia Slawistyczne, (9), 319–331.
Google Scholar
Malek, R. (2022a). Dzień dobry moje emocje. Gdańsk: Grupa Wydawnicza Harmonia.
Google Scholar
Malek, R. (2022b). Spokojnie to tylko emocje. Gdańsk: Grupa Wydawnicza Harmonia.
Google Scholar
Młynarczyk‑Karabin, E. (2016). Komunikacja dzieci z autyzmem – przegląd badań. Człowiek – Niepełnosprawność – Społeczeństwo, 2(32) 103–116.
Google Scholar
Nino, T. (2020). Posted in FooEating food with hair in it is safe?. http://rubbinbuttzbbq.com/food ‑business/food ‑with ‑hair ‑in ‑it ‑is ‑safe
Google Scholar
Nook, E. C., Sasse, S. F., Lambert, H. K., McLaughlin, K. A., & Somerville, L. H. (2018). The nonlinear development of emotion differentiation: Granular emotional experience is low in adolescence. Psychological Science, 29(8), 1346–1357.
Google Scholar
Oatley, K., & Jenkins, J. M. (2003). Zrozumieć emocje. Warszawa: PWN.
Google Scholar
Pawłowska, B. (2013). Emocje społeczne w pracy nauczyciela i przedstawiciela handlowego. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar
Pisula, E. i Omelańczuk, I. (2020). Zaburzenia ze spektrum autyzmu jako całościowe zaburzenia rozwoju. W: I. Grzegorzewska, L. Cierpiałkowska i A. R. Borkowska, Psychologia kliniczna dzieci i młodzieży (s. 293–311). Warszawa: PWN.
Google Scholar
Pons, F., & Harris, P. L. (2019). Children’s understanding of emotions or Pascal’s “error”: Review and prospects. W: V. LoBue, K. Pérez ‑Edgar i K. A. Buss (Eds.), Handbook of emotional development (s. 431–449). Springer Nature Switzerland AG. https://doi.org/10.1007/978-3-030-17332-6_17
Google Scholar
Poznaję świat. Emocje. Kapitan Nauka. (2022). Warszawa: Wydawnictwo Edgard.
Google Scholar
Roy ‑Charland, A., Perron, M., Beaudry, O., & Eady, K. (2014). Confusion of fear and surprise: A test of the perceptual ‑attentional limitation hypothesis with eye movement monitoring. Cognition and Emotion, 28(7), 1214–1222.
Google Scholar
Smith, M. L., Cottrell, G. W., Gosselin, F., & Schyns, P. G. (2005). Transmitting and decoding facial expressions. Psychological Science, 16(6), 184–189.
Google Scholar
Stępień, M. (2007). Wiedza o emocjach: badania nad strukturą i zmianami rozwojowymi. Psychologia Rozwojowa, 12(1), 49–59.
Google Scholar
Streubel, B., Gunzenhauser, K., Grosse, G., & Saalbach, H. (2020). Emotion vocabulary and its contribution to emotion understanding in children aged 4 to 9 years. Journal of Experimental Child Psychology, 193, 104790.
Google Scholar
Sworowska, A. (2022). Językowe wykładniki emocji we współczesnych szwedzkich tekstach literackich i ich polskich przekładach. Warszawa: Repozytorium Uniwersytetu Warszawskiego.
Google Scholar
Theurel, A., Witt, A., Malsert, J., Lejeune, F., Fiorentini, C., Barisnikov, K. & Gentaz, E. (2016). The integration of context in facial emotion recognition in 5- to 15-year‑old children. Journal of Experimental Child Psychology, 150, 252–271.
Google Scholar
Uljarevic, M., & Hamilton, A. (2013). Recognition of emotions in autism: A formal meta ‑analysis. Journal of Autism and Developmental Disorders, 43(7), 1517–1526.
Google Scholar
Wang, Y., Luo, Q., Zhang, Y., & Zhao, K. (2024). Synchrony or asynchrony: Development of facial expression recognition from childhood to adolescence based on large‑scale evidence. Frontiers in Psychology, 15, 1–9.
Google Scholar
Widen, S. C., & Russell, J. A. (2013). Children’s recognition of disgust in others. Psychological Bulletin, 139(2), 271–299.
Google Scholar
Wieser, M. J., & Brosch, T. (2012). Faces in context: A review and systematization of contextual influences on affective face processing. Frontiers in Psychology, 3(471), 1–13.
Google Scholar
Winczura, B. (2011). Rozwój emocjonalny dziecka z autyzmem w rodzinie. Wychowanie w Rodzinie, (4), 63–86.
Google Scholar
Winczura, B. (2016). Dziecko z autyzmem. Terapia deficytów poznawczych a teoria umysłu. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Google Scholar
